ЕКінші аялдама
Атом ғасырының бастауында...
Бәрі қалай
басталды...
басталды...
1945 жылы 6 тамызда АҚШ Жапонияның Хиросима қаласына «Кішкентай бала» (Little Boy) деп аталатын атомдық уран бомбасын тастады. Жарылыс және оның салдарынан 140 000-ға жуық адам қаза тапты. 1945 жылы 9 тамызда Нагасаки қаласына «Семіз адам» (Fat Man) плутоний бомбасы тасталды. Құрбандар саны – шамамен 74 000 адам.
Бұл оқиғалар тарихта ядролық қаруды соғыста қолданудың алғашқылары болды және ядролық эраның басталғанын білдіртті. КСРО басшылығы шұғыл түрде АҚШ-тың ядролық монополиялығын болдыртпауды көздеп, 1947 жылы 21 сәуірде КСРО Министрлер Кеңесі «Тау-кен станциясы мәселелері (№ 905 нысаны)» №1092-313 cc-оп құпия қаулысымен ядролық сынақ алаңын салу туралы шешім қабылдады.
Бұл оқиғалар тарихта ядролық қаруды соғыста қолданудың алғашқылары болды және ядролық эраның басталғанын білдіртті. КСРО басшылығы шұғыл түрде АҚШ-тың ядролық монополиялығын болдыртпауды көздеп, 1947 жылы 21 сәуірде КСРО Министрлер Кеңесі «Тау-кен станциясы мәселелері (№ 905 нысаны)» №1092-313 cc-оп құпия қаулысымен ядролық сынақ алаңын салу туралы шешім қабылдады.
Осылайша, ядролық қаруы бар екі мемлекет – КСРО мен АҚШ арасында тепе-теңдік орнады. Бұл – «ядролық паритет» деп аталды және олардың тікелей соғысқа баруын тоқтатты.
Сынақ полигоны үшін орын қалай таңдалды?
Бір айдың ішінде №905 нысан құрылысына жер телімін анықтау» міндеті қойылды. Ауылшаруашылық жерлері жоқ және халық тығыз орналасқан аудандардан едәуір қашықтықта орналасқан үлкен, адам тұрмайтын аймақ қажет болды. Бастапқы есептеулер бойынша мұндай аймақтың диаметрі кем дегенде 200 шақырым болуы керек еді.
Аз орналасудан басқа, маңызды жағдайлар: бірқатар ірі көлік жолдарының болмауы; көлік ұшақтарын қабылдай алатын аэродромдар үшін орындардың болуы; көптеген жүктерді үздіксіз жеткізу және жедел байланысты ұйымдастыру мүмкіндігі.
Ақыры таңдау Ертістің сол жағалауына түсті. Бұл жер Қазақ КСР-інің үш облысының түйіскен тұсында орналасқан:
- Семей облысы – 54% (1997 ж. ШҚО-ға, 2022 ж. – Абай облысына кірді),
- Павлодар облысы – 39%,
- Қарағанды облысы – 7%.
Ядролық сынақтарға арналып 18 500 км² жер алынды – бұл кейбір мемлекеттердің аумағына тең. Салыстырсақ:
1947 жылғы 21 тамызда Министрлер Кеңесінің № 2939-955 қаулысымен басталған құрылыс әскери ведомствоға берілді. Жаңа нысанның ресми атауы – «КСРО Қарулы Күштері Министрлігінің № 2 оқу-жаттығу полигоны» (№ 52605 әскери бөлімі). Сынаушылар ортасында полигон бейресми «қос» деп аталды.
Құрылыс 1947 жылы басталып, 1949 жылдың шілдесінде аяқталды. Полигонның құны бастапқы сметадан екі есе дерлік асып түсті: жоспарланған 105 млн рубльдің орнына шығындар 183 млн құрады – бұл Ұлы Отан соғысында қажыған ел үшін орасан зор сома болды.
Алғашқы ядролық сынақтарды өткізбес бұрын өлшеу әдістемелерін әзірлеуден бастап арнайы инфрақұрылым мен қауіпсіздік жүйелерін құруға дейінгі күрделі ғылыми, инженерлік және ұйымдастырушылық міндеттердің тұтас кешенін шешу қажет болды.
- Черногория – 13 812 км²
- Кувейт – 17 818 км²
- Израиль – 22 072 км²
- Бельгия – 30 528 км²
1947 жылғы 21 тамызда Министрлер Кеңесінің № 2939-955 қаулысымен басталған құрылыс әскери ведомствоға берілді. Жаңа нысанның ресми атауы – «КСРО Қарулы Күштері Министрлігінің № 2 оқу-жаттығу полигоны» (№ 52605 әскери бөлімі). Сынаушылар ортасында полигон бейресми «қос» деп аталды.
Құрылыс 1947 жылы басталып, 1949 жылдың шілдесінде аяқталды. Полигонның құны бастапқы сметадан екі есе дерлік асып түсті: жоспарланған 105 млн рубльдің орнына шығындар 183 млн құрады – бұл Ұлы Отан соғысында қажыған ел үшін орасан зор сома болды.
Алғашқы ядролық сынақтарды өткізбес бұрын өлшеу әдістемелерін әзірлеуден бастап арнайы инфрақұрылым мен қауіпсіздік жүйелерін құруға дейінгі күрделі ғылыми, инженерлік және ұйымдастырушылық міндеттердің тұтас кешенін шешу қажет болды.
Дереккөз: Тау-кен станциясының құрылыс орны және сынақтар бағдарламасы жайындағы жобаларға анықтама
1947 жылдың 31 мамырынан кешікпейтіндей
Картада болмаған қала
Полигонның құрылысымен бір мезгілде одан 60 шақырым қашықтықта орталық штаб орналасатын жаңа қала салына бастады. Бұл қала ұзақ уақыт бойы ешбір картада болған жоқ – оның орны да, өзі де құпия сақталды. Қала бірнеше рет атауын өзгертті: Москва-400, Семипалатинск-21, Надежда, Берег, Конечная, ал тек 1974 жылы ресми түрде Курчатов атауын алды. Бұл есім кеңестік атом жобасының жетекшісі академик Игорь Курчатовтың құрметіне берілді.
Қала атом жобасының нағыз ғылым орталығы болды. Мұнда мыңдаған мамандар: ғалымдар, инженерлер, әскери қызметкерлер, техникалар мен қызмет көрсетуші қызметкерлер тұрды. Оның аумағында ғылыми институттар, зерттеу зертханалары, медициналық және биологиялық орталықтар, есептеу кешендері, шахта құрылысшыларының, бұрғылаушылардың, барлаушылар мен құрылысшылардың базалары орналасты.
Курчатов жабық ғылыми қалалардың барлық инфрақұрылымына ие болды:
Қала атом жобасының нағыз ғылым орталығы болды. Мұнда мыңдаған мамандар: ғалымдар, инженерлер, әскери қызметкерлер, техникалар мен қызмет көрсетуші қызметкерлер тұрды. Оның аумағында ғылыми институттар, зерттеу зертханалары, медициналық және биологиялық орталықтар, есептеу кешендері, шахта құрылысшыларының, бұрғылаушылардың, барлаушылар мен құрылысшылардың базалары орналасты.
Курчатов жабық ғылыми қалалардың барлық инфрақұрылымына ие болды:
- Мәскеумен байланысатын әуежай;
- Теміржол тармағы және автобустық торап;
- Мәдениет сарайы, мұражайлар, телестудия, газет.
Қаладан барлық жаққа қарай ядролық сынақ алаңдарына апаратын ондаған шақырым бетон жолдар созылды. Жер астында – жүздеген километр құпия коммуникациялар болды. Дала үстінде тәулік бойы байланыс, полигон объектілерін күзету мен бақылауды қамтамасыз ететін радарлар мен радиоантенналардың айналары айналып тұрды.
Ғалымдар мен олардың отбасылары үшін «коммунистік жұмақ» деп аталатын жағдай жасалды: жоғары қамту деңгейі, тұрғын үй, жоғары жалақы, мәдени өмір – бәрі стратегиялық міндет үшін.
Мұнда әйгілі физиктер – Игорь Курчатов, Яков Зельдович, Юлий Харитон жұмыс істеді. Олардың басшылығымен он мыңдаған адамдар білімдері мен дарындарын ХХ ғасырдың ең жойқын қаруын – өлтіруге, өлтіруге және тағы да өлтіруге арналған қаруды жасауға күш салды.
Ғалымдар мен олардың отбасылары үшін «коммунистік жұмақ» деп аталатын жағдай жасалды: жоғары қамту деңгейі, тұрғын үй, жоғары жалақы, мәдени өмір – бәрі стратегиялық міндет үшін.
Мұнда әйгілі физиктер – Игорь Курчатов, Яков Зельдович, Юлий Харитон жұмыс істеді. Олардың басшылығымен он мыңдаған адамдар білімдері мен дарындарын ХХ ғасырдың ең жойқын қаруын – өлтіруге, өлтіруге және тағы да өлтіруге арналған қаруды жасауға күш салды.
Семей полигонындағы сынақтар
40 жыл сынақтар (1949-1989 жж.)
Басталуы
Басты бет
Әрі қарай
Тәжірибе алаңы
