Тәжірибе алаңы

«Тәжірибе алаңы» – КСРО-дағы алғашқы және ең қиратушы ядролық сынақтардың эпицентрі. Бұл алаң – КСРО-дағы ең алғашқы әрі ең жойқын ядролық сынақтардың эпицентрі. 1949 жылдың 29 тамызында дәл осы жерде алғашқы кеңестік атом бомбасы жарылды. Бұл оқиға КСРО-дағы «атом дәуірінің» басталуын білдірді және әлем тарихындағы бетбұрыс сәт болды.

«Тәжірибе алаңы» – Семей ядролық полигонының орталық бөлігі. Мұнда арнайы секторларға бөлінген алаңдар болды. Әр секторда түрлі нысандар (тұрғын үйлер, әскери техника, жануарлар, манекендер) орнатылды. Олардың бәрі жарылыстың әсерін зерттеу үшін пайдаланылды.

Алаңда бетон және темір платформалардағы жарылыстар, 30 метрлік металл мұнараларға көтерілген зарядтар, жер үсті және жер асты жарылыстары жасалды.

Жоба Иосиф Сталинге тікелей бағынатын Лаврентий Берия бастаған Арнайы комитеттің бақылауында болды.

1949 жылы 21 тамызда полигонға арнайы пойызбен плутоний заряды мен төрт нейтронды запал жеткізілді. Олардың бірі бүлдіруге арналған. РДС-1 сынағы 29 тамызда жергілікті уақыт бойынша таңғы сағат 8-ге жоспарланған болатын.

28-29 тамызға қараған түні заряд жиналып, таңғы сағат 3:00-де соңғы монтаж аяқталды. Одан кейінгі үш сағат 30 метрлік металл мұнараның жоғарғы бөлігіне заряд орнатуға және оны қопару сызбасына қосуға кетті.

Мұнараның айналасында «ашық аспан астындағы зертхана» құрылды, онда әрбір бөлшек бір мақсатқа – ядролық қарудың қиратушы күшін зерттеуге қызмет етті. Мұнда темірбетон бекіністер, броньды мұнаралар мен доттар тұрғызылды. Болашақ эпицентрден алшақ жерде әскери техника (артиллериялық зеңбіректер, танктер, ұшақтар, автомобильдер, броньды машиналар) орналастырылды.

Жарылыстың тірі организмдерге әсерін бағалау үшін арнайы салынған паналарда тәжірибелі жануарлар – қойлар, шошқалар, иттер мен егеуқұйрықтар болды. Одан сәл ары қарай тұтас «сынақ қалашығы» тұрғызылды: үш қабатты тұрғын үйлер, өнеркәсіптік ғимараттар, жерасты метро учаскесі, вагондар мен жанармай толтырылған цистерналар бар теміржол және автомобиль көпірлері.

Далада әскери нысандағы манекендер мен азық-түлік салынған жәшіктер орнатылды. Мұның бәрі болашақ жарылыстың салдарын ұсақ-түйегіне дейін тіркеу үшін жасалды.

Ауа райының нашарлауына байланысты Курчатов жарылысты 8:00-ден 7:00-ге ауыстыру туралы шешім қабылдады. 6 сағат 35 минутта операторлар автоматика жүйесін қоректендірді, ал 6 сағат 48 минутта сынақ алаңы автоматы іске қосылды.

29 тамызда 1949 жергілікті уақыт бойынша таңғы сағат 7-де (Мәскеу уақыты бойынша 04:00-де) КСРО-да алғашқы ядролық жарылыс жасалды. Жарылыс кезінде «өзінің жарықтығы жағынан Күн сәулесінен бірнеше есе асып түсетін» жарық пайда болды.

Жарылыстан 20 минут өткен соң эпицентрге қорғасын қорғанышы бар екі танк бағытталды — олардың экипаждары радиациялық барлау мен алаңды қарауды жүргізді. Мұнараның орнында үлкен шұңқыр пайда болды, ал ортадағы топырақ балқып, қатты жылтыр қабыққа айналды.

Сынақ аймағындағы азаматтық ғимараттар мен өнеркәсіптік объектілер толығымен жойылды немесе елеулі зақымданды. Жарылыс толқыны жануарларды далаға шашып, машиналарды аударып, техниканың сынықтарын ондаған метрге шашқан.

Семей ядролық полигонының шын мәнінде

қандай болғанын көргің келе ме?

«№ 2 полигондағы тәжірибе» деректі фильм (режиссерлер Анатолий Челаков пен Дмитрий Боголепов) — бұл көп жылдар бойы құпия болған бірегей кадрлар. Оны 1949 жылы И.В. Сталинге және КСРО-ның жоғары басшылығына көрсету үшін арнайы түсірді. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін ондаған жылдар өткен соң ғана фильм жұртшылыққа қолжетімді болды.

Жарты сағаттың ішінде сен Тәжірибе алаңының атом бомбасының алғашқы жарылысына дайындығы қалай жүріп жатқанын білесің: инженерлік құрылыстар салу, әскери техниканы орналастыру, аспаптарды орнату және сынақ жануарларын орналастыру. Ал содан кейін — әртүрлі қашықтықтан және бұрыштан түсірілген қиратушы ядролық жарылыс...
Соққы толқыны мен радиациядан кейін техникаға, ғимараттарға және тірі жандарға не болды?

Бұл жай ғана кино емес — бұл адамзат атомның қиратушы күшін алғаш рет сезінген дәуірге көзқарас.